Z uzasadnienia:
Celem proponowanego projektu jest zapewnienie profesjonalizmu i fachowości w zarządzaniu majątkiem publicznym. W tym celu projekt koncentruje się zwłaszcza na podniesieniu wymogów kwalifikacyjnych i zaostrzeniu kryteriów wykluczających dla kandydatów do rad nadzorczych spółek z udziałem Skarbu Państwa. Cel ten osiągnięty zostanie także przez rozciągnięcie na spółki, w których udziały lub akcje posiada Skarb Państwa lub państwowa osoba prawna, przepisów dotyczących jednostek interesu publicznego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 537/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie szczegółowych wymogów dotyczących ustawowych badań sprawozdań finansowych jednostek interesu publicznego, uchylającym decyzję Komisji 2005/909/WE. Kluczową zmianą jest wprowadzenie do organów nadzorczych spółek w pełni kontrolowanych przez państwo (ok. stu podmiotów gospodarczych) tzw. członków niezależnych, którzy będą spełniali wymogi właściwe dla kandydatów na członków komitetu audytu, określone w ustawie o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym, ale jednocześnie będą poddani bardzo rygorystycznym kryteriom apolityczności i apartyjności.
W szczególności, członkiem niezależnym nie będzie mogła zostać osoba:
● należąca do partii politycznej;
● która w okresie pięciu lat przed powołaniem do organu nadzorczego pełniła funkcję wymienioną w art. 1 lub 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. z 2023 r. poz. 1090);
● która w okresie pięciu lat przed powołaniem do organu nadzorczego wykonywała mandat posła, senatora, posła do Parlamentu Europejskiego lub radnego;
● która w okresie pięciu lat przed powołaniem do organu nadzorczego zatrudniona przez partię polityczną na podstawie umowy o pracę lub świadczyła pracę lub usługi na podstawie umowy zlecenia lub innej umowy o podobnym charakterze.
Projekt przewiduje, że w spółkach w pełni kontrolowanych przez państwo organ nadzorczy będzie składał się z siedmiu członków, z czego trzech będzie miało status członków niezależnych. Co istotne, będą oni nie tylko podlegali opisanym wyżej rygorom, ale też inny będzie tryb ich powołania i odwołania. Ich powołaniem w otwartym i konkurencyjnym naborze zajmie się Komitet Dobrego Zarządzania jako nowy organ niezależny o szczególnych kompetencjach w obszarze troski o standardy ładu korporacyjnego i dobrego zarządzania w spółkach z udziałem Skarbu Państwa.
Obok powoływania i odwoływania niezależnych członków organów nadzorczych spółek w pełni kontrolowanych przez państwo, Komitet zajmie się także:
● wykonywaniem zadań obecnie istniejącej Rady do spraw spółek z udziałem Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych, w szczególności wyrażaniem opinii w sprawie innych kandydatów do organów spółek z udziałem Skarbu Państwa;
● zatwierdzaniem regulaminów postępowań kwalifikacyjnych na członków organów zarządzających w spółkach, w których Skarb Państwa, jednoosobowa spółka Skarbu Państwa lub państwowa osoba prawna jest jedynym wspólnikiem lub akcjonariuszem;
● opracowaniem Kodeksu Dobrego Ładu Korporacyjnego określającego wytyczne w sprawie postępowań kwalifikacyjnych na członków organów zarządzających spółek z udziałem Skarbu Państwa oraz państwowych osób prawnych, a także wynagrodzeń osób zasiadających w tych organach;
● monitorowaniem postępowań kwalifikacyjnych na członków organów zarządzających spółek z udziałem Skarbu Państwa oraz państwowych osób prawnych;
● występowanie do Najwyższej Izby Kontroli z wnioskiem o podjęcie kontroli spółek z udziałem Skarbu Państwa w zakresie legalności i gospodarności ich działalności;
● opiniowaniem sprawozdania Prezesa Prokuratorii Generalnej o stanie mienia Skarbu Państwa.
Komitet będzie organem kadencyjnym, powoływanym na okres dłuższy niż kadencja parlamentu (5 lat), co zwiększy szansę na wypracowanie modelu apolitycznego nadzoru nad ładem korporacyjnym w spółkach z udziałem Skarbu Państwa. Jakkolwiek wyboru członków będzie dokonywała Rada Ministrów z istotną rolą parlamentu (faktyczne prawo weta w stosunku do konkretnych kandydatów), kandydatów będą mogli zgłaszać wyłącznie zewnętrzni interesariusze, tj.:
● reprezentatywne w rozumieniu ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego (Dz. U. z 2018 r. poz. 2232, z późn. zm.) organizacje związkowe;
● reprezentatywne w rozumieniu ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego organizacje pracodawców;
● rektorzy uczelni wyższych uprawnionych do nadawania stopnia doktora i doktora habilitowanego w dyscyplinie nauki o zarządzaniu i jakości.
W dalszej kolejności projekt wprowadza pełną jawność wynagrodzeń członków organów nadzorczych i zarządzających spółek z udziałem Skarbu Państwa. Dane te będą publikowane w powszechnie dostępnym rejestrze i aktualizowane co miesiąc, a zatem każdy zainteresowany będzie miał do nich dostęp bez konieczności występowania o to w trybie przepisów o dostępie do informacji publicznej.
Kolejnym elementem projektu jest uderzenie w zjawisko korupcji politycznej. Przepisy dotyczące partii politycznych i komitetów wyborczych zakazują finansowania działalności partii oraz komitetów przez osoby prawne, w tym spółki. Co do zasady, wpłaty dopuszczalne są wyłącznie od obywateli polskich stale zamieszkałych w kraju. Przepisy zamykają zatem drogę dla bezpośredniego finansowania działalności politycznej przez podmioty gospodarcze kontrolowane przez państwo.
Przepisy nie ograniczają jednak zjawiska, które nasiliło się w ostatnich latach, a mianowicie finansowania działalności rządzącej partii przez osoby zawdzięczające tejże stanowiska członków organów zarządzających i nadzorczych spółek z udziałem Skarbu Państwa. Mamy w ten sposób do czynienia z faktycznym obejściem zakazu finansowania działalności partyjnej przez spółki kontrolowane przez państwo. Taki mechanizm wpisuje się w definicję korupcji politycznej, do której przejawów należy zwłaszcza patologiczne sprzężenie partii i spółek państwowych oraz wszelkie formy manipulowania instytucjami publicznymi (takimi również jak spółki) dla pogłębiania korzyści dla politycznych decydentów.
Projektowana ustawa stanowi punkt wyjścia dla przeciwdziałania temu zjawisku poprzez ustawowy zakaz przyjmowania przez partie polityczne i komitety wyborcze wpłat oraz korzyści niemajątkowych od członków organów zarządzających i nadzorczych spółek z udziałem Skarbu Państwa. Proponowane rozwiązanie stanowi swoiste minimum na drodze do skutecznej walki z opisaną formą korupcji politycznej, oferując rozwiązanie stosunkowo najmniej inwazyjne i możliwe do wdrożenia, biorąc pod uwagę, że informacja o członkach organów zarządzających i nadzorczych spółek z udziałem Skarbu Państwa jest dostępna powszechnie. Z tych praktycznych względów, ustawa nie obejmuje wpłat od innych osób, które mogą zawdzięczać swoje zatrudnienie w tych podmiotach gospodarczych koneksjom politycznym.
Jakkolwiek projektowana regulacja nie jest powszechnie stosowana w innych państwach, należy zwrócić uwagę, że niekiedy ustawodawstwo w zakresie finansowania działalności politycznej idzie jeszcze dalej w swojej restrykcyjności. Przykładowo, niemiecka ustawa o partiach politycznych szeroko zakazuje przyjmowania darowizn w oczekiwaniu na lub w ramach wdzięczności za korzyści ekonomiczne lub polityczne. Proponowana regulacja w istocie dotyczy takiego zjawiska, jednak wprowadza bardziej precyzyjną i szczegółową regulację.
Należy również zaznaczyć, że projekt zamyka całkowicie możliwości zasiadania w organach nadzorczych i zarządzających spółek z udziałem Skarbu Państwa i samorządom osobom pełniącym funkcje publiczne wymienione w art. 1 i art. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne. Ta zmiana oznacza uszczelnienie reżimu ograniczenia „dorabiania” w spółkach kontrolowanych przez państwo i samorządy przez wysokich urzędników państwowych i samorządowych.
Projektodawcy oczekują, że całokształt zmian wprowadzonych ustawą przyczyni się do znacznej poprawy standardów ładu korporacyjnego i nadzoru właścicielskiego w podmiotach gospodarczych z udziałem państwa. To winno przełożyć się na pozytywne skutki społeczne i ekonomiczne.
Projekt autorstwa Polska 2050 Szymona Hołowni
Zobacz projekt:
